Η Άνοδος του Παγκόσμιου Νότου και η Συμμαχία BRICS

Ελένη Σαββάκη,

Ομότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης

Ιούνιος 2024

Η Άνοδος του Παγκόσμιου Νότου και η Συμμαχία BRICS

Ο όρος «Παγκόσμιος Νότος» είναι παραπλανητικός στον βαθμό που περιλαμβάνει και χώρες στο βόρειο ημισφαίριο, όπως Ινδία και Κίνα με 1,4 εκατ. πληθυσμό εκάστη. Ουσιαστικά, ο όρος αναφέρεται στις αναπτυσσόμενες χώρες, ένα συνασπισμό 134 χωρών. Αρχικά, μια Ομάδα 77 μετα-αποικιακών και αναπτυσσόμενων χωρών ενώθηκαν το 1964 για να υποστηρίξουν τα συλλογικά τους συμφέροντα στον ΟΗΕ (ομάδα G77).

Στον ονομαζόμενο Παγκόσμιο Νότο περιλαμβάνονται χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής, της Ασία (χωρίς Ισραήλ, Ιαπωνία και Νότια Κορέα) και της Ωκεανίας (χωρίς Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία). Πολλές από αυτές τις χώρες υπήρξαν δυτικοευρωπαϊκές αποικίες, και παραμένουν θύματα της δυτικής νεοαποικιοκρατίας. Ενδιαφέρον αποτελεί ότι οι περισσότερες από αυτές τις χώρες δεν επέβαλαν τις κυρώσεις που υπαγόρευσαν οι ΗΠΑ εναντίον της Ρωσίας κατά την ρώσο-ουκρανική σύρραξη. Ο ρόλος του Παγκόσμιου Νότου στις διεθνείς υποθέσεις αυξάνεται, καθώς αντιπροσωπεύει περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού. Σημειωτέον, ότι το 1999 που ιδρύθηκε η ομάδα των 20 μεγάλων οικονομιών (G20), οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιπροσώπευαν μόνο το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ ενώ τώρα αντιπροσωπεύουν περίπου το 40%.

Τον Ιανουάριο του 2023, η Ινδία φιλοξένησε το πρώτο «Voice of the Global South Summit» με συμμετοχή 125 χωρών, στη μεγαλύτερη ψηφιακή διάσκεψη ηγετών και υπουργών του αναπτυσσόμενου κόσμου. Το κύριο θέμα της Συνόδου ήταν «μαζί για την ανάπτυξη όλων με την εμπιστοσύνη όλων». Πρόκειται για προσπάθεια μετάβασης της παγκόσμιας τάξης από την μονοπολικότητα υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ) και συμμάχων τους (δηλ. της συλλογικής Δύσης) στην πολυπολικότητα. Παράλληλα η Κίνα, εκμεταλλευόμενη την δυσαρέσκεια του Παγκόσμιου Νότου με το Δυτικό μοντέλο χρηματοδότησης, δανείζει και επενδύει σε αυτές τις χώρες ενισχύοντας τους οικονομικούς δεσμούς της με πολλές περιοχές του Παγκόσμιου Νότου. Δυστυχώς, οι ΗΠΑ επιμένουν επιθετικά σε μια παγκοσμιοποίηση με ίδιους μονοκρατορικούς όρους, αντί να αναπτύξουν ισότιμες σχέσεις με τον Παγκόσμιο Νότο, με κίνδυνο να κυριαρχήσει αυτή η νέα δύναμη στον αντίποδα της Δύσης.

Οι χώρες μέλη του διακυβερνητικού οργανισμού BRICS είναι οι ανερχόμενες οικονομίες του Παγκόσμιου Νότου. Το όνομα BRIC επινοήθηκε το 2001 από τον οικονομολόγο της Goldman Sachs, Jim O’Neill, ως ακρωνύμιο των πρώτων χωρών/μελών της συμμαχίας, Brazil, Russia, India, and China, και καθιερώθηκε επίσημα από την ομάδα στην πρώτη σύνοδο κορυφής το 2009. Το 2011 εντάχθηκε στην ομάδα η Νότια Αφρική, κι έτσι το ακρωνύμιο έγινε BRICS (S, για South Africa). Το 2023, στην 15η Σύνοδο Κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ, οι χώρες BRICS ανακοίνωσαν την ένταξη νέων μελών από την Ασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική (Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) και μετονομάστηκαν σε BRICS+.

Τα νέα μέλη στο μπλοκ BRICS+ είναι στρατηγικά επιλεγμένα. Η Αιθιοπία είναι η μόνιμη έδρα της Αφρικανικής Ένωσης. Η Αίγυπτος συνδέει την Αφρική με τον αραβικό κόσμο. Η Σαουδική Αραβία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού πετρελαίου στον κόσμο, με μεγαλύτερο εισαγωγέα την Κίνα. Η ενσωμάτωση της Σαουδικής Αραβίας ακυρώνει την συμφωνία ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας για τιμολόγηση του εξαγόμενου πετρελαίου αποκλειστικά σε δολάρια. Το Ιράν φιλοξενεί το ένα τέταρτο των αποθεμάτων πετρελαίου της Μέσης Ανατολής και αναπτύσσεται ταχέως, παρόλη την επί δεκαετίες προσπάθεια των ΗΠΑ να το περιθωριοποιήσουν.

Με την διεύρυνση των BRICS σε BRICS+, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν μαζί με τη Ρωσία αποτελούν την βασική πηγή πετρελαίου και φυσικού αερίου διεθνώς. Κατά συνέπεια, οι χώρες BRICS+ μπορούν πλέον να διαμορφώνουν τις τιμές και το νόμισμα του εμπορίου πετρελαίου και φυσικού αερίου σε διεθνή κλίμακα. Λίγες μέρες μετά την διεύρυνση, για πρώτη φορά εμπορική αμαξοστοιχία με 36 κοντέινερ πέρασε τράνζιτ από την Ρωσία, μέσω του Ιράν, με προορισμό την Σαουδική Αραβία. Με τη διεύρυνση, ο οργανισμός απέκτησε ισχυρότερο ρόλο στην παγκόσμια διακυβέρνηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Βραζιλία, το πιο ισχυρό κράτος της Λατινικής Αμερικής, είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη του οργανισμού BRICS+. Σημείο αναφοράς για την ιμπεριαλιστική διείσδυση των ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική αποτελεί το ‘Δόγμα Μονρόε’ (Monroe Doctrine‎‎) εξ αιτίας του οποίου εγκαταλείφθηκαν οι αποικιακές βλέψεις των Ευρωπαίων στην ήπειρο. Από τη θέσπιση του Δόγματος Μονρόε, το 1823, οι ΗΠΑ θεωρούν τη Λατινική Αμερική ως «χώρο ζωτικής σημασίας» για τα συμφέροντά τους. Με το δόγμα Μονρόε, οι ΗΠΑ απέκτησαν το δικαίωμα μονομερούς πατερναλισμού και παρεμβατισμού στην ήπειρο. Έκτοτε, θεωρείται ότι οι ΗΠΑ έχουν το δικαίωμα, αν όχι το καθήκον, να διδάσκουν και να πειθαρχούν τους Λατινοαμερικανούς. Πολλές είναι οι αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις, και πασίγνωστες είναι οι επεμβάσεις στο εσωτερικό των χωρών και οι δολοφονίες ηγετών της Λατινικής Αμερικής από την Central Intelligence Agency (CIA). Το γεωπολιτικό status quo των ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική διατηρεί τις χώρες της ηπείρου σε αστάθεια επί 2 αιώνες. Εξ ου και το κύμα αντιδράσεων σε χώρες όπως οι Κούβα, Βενεζουέλα, Περού, Νικαράγουα και Βολιβία.

Ούτε τυχαία είναι η συμμετοχή στην ομάδα BRICS+ των υπόλοιπων κρατών του παγκόσμιου νότου, στον βαθμό που οι ΗΠΑ επέκτειναν τις νεοαποικιοκρατικές πολιτικές τους πέραν της Λατινικής Αμερικής, σε Ασία και Αφρική. Οι ΗΠΑ δεν δημιούργησαν αποικίες όπως οι Βρετανοί, αλλά έλεγξαν τον κόσμο τόσο με οικονομικές ρυθμίσεις και πολιτικές συμφωνίες, όσο και με επιθετικούς πολέμους και ανατροπές κυβερνήσεων, δηλ. με την πειθώ ή δια της βίας. Οι ΗΠΑ στην Αφρική διεξήγαγαν τις λεγόμενες «αντιτρομοκρατικές» επιχειρήσεις επί δεκαετίες, με επιζήμια επίδραση σε αφρικανικά κράτη, όπως στην Σομαλία, στο Τζιμπουτί, στο Σουδάν, στο Μάλι και στον Νίγηρα.

Ο Kwame Nkrumah, πρώτος πρόεδρος της Γκάνα και σημαντικός πολιτικός ηγέτης της Αφρικής, γράφει ότι η νεοαποικιοκρατία είναι η χειρότερη μορφή ιμπεριαλισμού. Για όσους την εξασκούν εξασφαλίζει ισχύ χωρίς ευθύνη, και για όσους την υποφέρουν σημαίνει ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση. Εξηγεί ότι οι νεοαποικιοκράτες της Δύσης υπόσχονται πολυμερή βοήθεια αλλά παρέχουν καταστροφική στρατιωτική βοήθεια. Και πράγματι, η νεοαποικιοκρατία υπονομεύει το φυσικό δικαίωμα των εθνών να αυτοδιοικούνται.

Οι Δυτικές χώρες απομυζούν τους φυσικούς πόρους χωρών της Αφρικής φτωχαίνοντας τους ιθαγενείς. Γι’ αυτό και επιταχύνεται η ένταξη των αφρικανικών κρατών στη συμμαχία BRICS+. Η συμμαχία αποτελεί στρατηγική απειλή για τις ΗΠΑ διότι διακηρύσσει μία παγκόσμια τάξη που μπορεί να εξασφαλίσει την εθνική κυριαρχία των διαφόρων αναπτυσσόμενων κρατών, και ταυτόχρονα μπορεί να σημάνει το τέλος της μονοπολικής ηγεμονίας των ΗΠΑ. Σαν αντίδραση στην πολυπολική παγκόσμια τάξη που διακηρύσσουν οι χώρες BRICS+, εντείνεται η επιθετική αμερικανική πολιτική τα τελευταία χρόνια.

Οι χώρες BRICS+ αντιπροσωπεύουν σημαντικό μέρος όχι μόνο του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά και της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής. Μέχρι το 2022 η Κίνα μόνη της αντιπροσώπευε περίπου το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Παρόλη την ετερογένεια στο εσωτερικό του μπλοκ, με τις Κίνα και Ρωσία ως στρατιωτικό-πολιτικές υπερδυνάμεις, την Κίνα ως οικονομική υπερδύναμη, την ταχέως αναπτυσσόμενη Ινδία, και τις άλλες χώρες/μέλη πολύ χαμηλότερης οικονομικό-πολιτικής δύναμης, οι ΒRICS+ διευρύνονται χτίζοντας ένα εναλλακτικό μέτωπο απέναντι στην Δύση.

Είκοσι δύο (22) χώρες ζήτησαν ένταξη, και 40 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον συμμετοχής στο μπλοκ. Παρόλες τις διαφορετικές προτεραιότητες μεταξύ των χωρών μελών, οι χώρες BRICS+ συγκροτούν ένα αξιόλογο φόρουμ συνεργασίας, που αμφισβητεί την παραδοσιακή κυριαρχία των ΗΠΑ και συμμάχων κυρίως λόγω της λανθασμένης γεωπολιτικής στρατηγικής της συλλογικής Δύσης. Ενδιαφέρον αποτελεί ότι ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron έχει δηλώσει ότι πρέπει να μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τη διεθνή επιρροή του αμερικανικού δολαρίου χαρακτηρίζοντας το νόμισμα ως «μεγάλο κίνδυνο», και είχε ζητήσει να παραστεί σε Σύνοδο Κορυφής των BRICS+. Επίσης προβλέπεται στρατηγική εταιρική σχέση μεταξύ Γαλλίας, Σερβίας, Ουγγαρίας και BRICS+. Εταιρική σχέση χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με το μπλοκ BRICS+ θα σηματοδοτούσε αλλαγή στις γεωπολιτικές συμμαχίες και οικονομικές σχέσεις της Δύσης. Θα δήλωνε στενότερους δεσμούς με τις αναδυόμενες οικονομίες και μειωμένη εξάρτηση από την οικονομική δύναμη των ΗΠΑ.

Στόχοι της Συμμαχίας BRICS+

Οι χώρες BRICS+ διακηρύσσουν μία στρατηγική συνύπαρξης, με αμοιβαίο σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, και με αμοιβαία οφέλη. Υποστηρίζουν ένα σύστημα παγκόσμιας ισότιμης διακυβέρνησης. Προωθούν μια πολυπολική παγκόσμια τάξη που θα αντιπροσωπεύει τους στόχους όχι μόνο των αναπτυγμένων αλλά και των αναπτυσσόμενων χωρών. Έχουν στόχους την οικονομική συνεργασία, την χρηματοδότηση της ανάπτυξης, την επιρροή στις παγκόσμιες υποθέσεις, την ειρήνη και ασφάλεια.

Οι τρεις βασικοί άξονες συνεργασίας είναι (α) οικονομία και χρηματοοικονομικά, (β) πολιτική και ασφάλεια, και (γ) ανθρωπιστικές σχέσεις. Προσπαθούν να μεταρρυθμίσουν τους υπάρχοντες διεθνείς οικονομικούς θεσμούς προκειμένου να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, δημιουργούν εναλλακτικούς θεσμούς για τις μεταξύ τους εμπορικές και οικονομικές συμφωνίες και για δίκαιη κατανομή των υλικών πόρων.

Αναλυτικότερα, οι BRICS+ διεκδικούν ή/και επιχειρούν:

(1) Μεταρρύθμιση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (IMF/ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ώστε να γίνουν πιο αντιπροσωπευτικοί θεσμοί.

(2) Μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (που προς το παρόν περιλαμβάνει 15 μέλη, με 5 εξ αυτών μόνιμα με δικαίωμα veto), έτσι ώστε να αντιπροσωπεύονται τα συμφέροντα και των αναπτυσσόμενων χωρών σε Αφρική, Ασία, Λατινική Αμερική.

(3) Διαφανές πολυμερές εμπορικό σύστημα, χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς διακρίσεις για να τερματιστεί η πείνα και να επιτευχθεί η επισιτιστική ασφάλεια.

(5) Ενίσχυση διεθνών συνθηκών για την απαγόρευση και αποτροπή ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής (π.χ. βιολογικά όπλα σε δεκάδες χώρες, όπως στην Ουκρανία).

(6) Αύξηση του ρόλου της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας για την χρηματοδότηση έργων υποδομής σε αναπτυσσόμενες χώρες.

(7) Χρήση τοπικών νομισμάτων στο διεθνές εμπόριο, και δημιουργία μιας νέας λογιστικής μονάδας ως εναλλακτική λύση στο δολάριο ΗΠΑ.

Η παγκόσμια οικονομία ελέγχεται από τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Έτσι, οι χώρες BRICS+ ζητούν μεταρρύθμιση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ζητούν αναθεώρηση των ποσοστώσεων στο ΔΝΤ. Οι οικονομικές συνεισφορές (συνδρομές ποσοστώσεων) των κρατών μελών είναι η κύρια πηγή δανειακών πόρων του ΔΝΤ. Το ποσοστό συνεισφοράς μιας χώρας (το μερίδιο ποσόστωσης) αντικατοπτρίζει το μέγεθος της χώρας στην παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες με τις μεγαλύτερες οικονομίες έχουν μεγαλύτερες ποσοστώσεις, καθώς και μεγαλύτερη εκλογική δύναμη στο ΔΝΤ. Οι ΗΠΑ συνεισφέρουν 117 δισ. δολάρια στην ποσόστωση του ΔΝΤ (17,5%), και έχουν αντίστοιχη δύναμη ψήφου. Με δικαίωμα ψήφου μεγαλύτερο του 15% οι ΗΠΑ έχουν δικαίωμα αρνησικυρίας (άσκησης veto) σε όποιο θέμα θεωρούν ότι δεν συμφωνεί με τα συμφέροντά τους. Συνολικά, οι G7 αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού και έχουν το 41% των δικαιωμάτων ψήφου στο ΔΝΤ, ενώ οι χώρες BRICS+ με πληθυσμό πάνω από 45% έχουν το 18% των δικαιωμάτων ψήφου.

Ο λόγος της μη-αντιπροσωπευτικής ποσόστωσης είναι ότι το 1944, όταν δημιουργήθηκαν τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στο πλαίσιο της συμφωνίας Breton Woods, πολλές από τις χώρες BRICS+ ήταν αποικίες των Μεγάλων Δυνάμεων χωρίς εθνική κυριαρχία. Και δεν πρέπει να ξεχνά η Δυτική Ευρώπη ούτε τα εγκλήματα που έκανε στις Αφρικανικές αποικίες, ούτε τον πλούτο που απέκτησε με την λεηλασία των αποικιών. Λεηλασία πόρων όπως πολύτιμα μέταλλα στη Νότια Αμερική, πετρέλαιο στη Μέση Ανατολή, καουτσούκ στο Κονγκό, μπαχαρικά και ζάχαρη στην Ινδονησία, χρυσό στην Ανγκόλα, διαμάντια στη Νότια Αφρική, ουράνιο στον Νίγηρα κ.ά.

Από το τέλος της αποικιοκρατίας οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν κάνει πολλές προσπάθειες αναθεώρησης των ποσοστώσεων στο ΔΝΤ. Όμως, οι πλούσιες χώρες δεν θέλουν να μειώσουν τις ποσοστώσεις τους υπέρ του Παγκόσμιου Νότου. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ αρνούνται να μειώσουν την ποσόστωσή τους για να μην χάσουν το δικαίωμα veto, το οποίο απαιτεί ποσόστωση πάνω από το 15%. Όμως τώρα πλέον, με την προσθήκη των πέντε νέων μελών, οι χώρες BRICS+ ελέγχουν πάνω από το 15% των κεφαλαίων του ΔΝΤ (Βραζιλία 2,32%, Ρωσία 2,71%, Ινδία 2,75%, Κίνα 6,40%, Νότια Αφρική 0,64%, Αίγυπτος 0,43%, Αιθιοπία 0,06%, Ιράν 0,75%, Σαουδική Αραβία 2,10%, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα 0,49%, με σύνολο 18,65%) κι έτσι εφεξής θα έχουν δικαίωμα veto στην λήψη αποφάσεων. Εν ολίγοις, θα μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν το veto στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όχι μόνον οι ΗΠΑ αλλά και οι BRICS+, γεγονός που ανατρέπει τις μέχρι τώρα ισορροπίες.

Σήμερα, ο διακρατικός οργανισμός BRICS+ αντιπροσωπεύει πάνω από το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, καθώς και το 32% του παγκόσμιου ΑΕΠ δηλ. κατάτι περισσότερο από εκείνο των G7 (30%). Έχει κοινή φιλοδοξία την ανάπτυξη του Παγκόσμιου Νότου, και την μετατροπή του παγκόσμιου θεσμικού πλαισίου το οποίο σήμερα αντιπροσωπεύει κυρίως την παραδοσιακή συλλογική Δύση. Η μετατροπή την οποία φιλοδοξούν να πετύχουν οι χώρες BRICS+ αφορά σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα και άλλων χωρών πέραν της συλλογικής Δύσης. Σημειωτέων ότι οι χώρες BRICS+, με βασικό οικονομικό συμμετέχοντα την Κίνα, δεν λειτουργούν με σχέσεις ηγέτη-οπαδού αλλά με ατζέντα βασισμένη στην συναίνεση. Αμφισβητούν την μονοπολική παγκόσμια τάξη με ηγεμόνα τις ΗΠΑ, και προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την αμερικανική οικονομία και το δολάριο.

Ένα ερώτημα είναι αν η συμμαχία BRICS+ θα μπορέσει να αποφύγει τα λάθη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), π.χ. τον τρόπο λειτουργίας της Κομισιόν (μη εκλεγμένου οργάνου) που προσπαθεί να αντικαταστήσει το εθνικό δίκαιο με υπερεθνικές επιταγές. Εάν δηλαδή ο οργανισμός BRICS+ καταφέρει να μην κυβερνάται από υπερεθνικά θεσμικά όργανα, στα οποία θα έχει μεταβιβαστεί η πολιτική εξουσία των κρατών μελών μακριά από κάθε έλεγχο από τους πολίτες τους. Δηλαδή, εάν η συμμαχία πετύχει τον έλεγχο της εξουσίας. Tο πλεονέκτημα του διακρατικού οργανισμού BRICS+ είναι η διακήρυξη, ότι καμία χώρα/μέλος δεν επιβάλλει το σύστημα αξιών και το μοντέλο ανάπτυξης σε άλλες χώρες/μέλη και ότι υπάρχει σεβασμός των διαφορετικών πολιτισμών. Κι αυτό, σε αντίθεση με την συλλογική Δύση που προσπαθεί να εξάγει τις δικές της αξίες, παρατείνοντας την κυριαρχία της σε ολόκληρες ηπείρους, με την λογική ότι η συλλογική Δύση είναι Υπεράνω Όλων (West Uber Alles).

 Οι Συνέπειες των Κυρώσεων της Δύσης εναντίον της Ρωσίας

Όπως υπενθύμισε στις ΗΠΑ ο Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Hans Genscher, όταν συμφωνήθηκε η επανένωση των δύο Γερμανιών στις «διαπραγματεύσεις 2+4» το 1990, η Δύση υποσχέθηκε στην τότε Σοβιετική Ένωση ότι το ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization) δεν θα προχωρούσε «ούτε μία ίντσα» ανατολικά της Γερμανίας. Στη δεκαετία του 1990 η Ρωσική Ομοσπονδία δεν ήταν αρκετά ισχυρή για να αντιδράσει στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, παρόλο που οι ΗΠΑ είχαν παραβιάσει την υπόσχεσή τους. Αντέδρασε όμως το 2008 εισβάλοντας στη Γεωργία, όταν τα στρατεύματα της Γεωργίας υποκινούμενα από τις ΗΠΑ εισέβαλαν στην Νότια Οσετία προσκείμενη στη Ρωσία.

Προ εικοσαετίας, ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντίμιρ Πούτιν είχε προειδοποιήσει τη Δύση να μην διευρύνει το ΝΑΤΟ στις συνοριακές χώρες της Ρωσίας. Κύριος στρατηγικός στόχος της Ρωσίας είναι η διατήρηση ενός γεωπολιτικού αναχώματος στα γειτονικά της εδάφη. Αυτός ο στόχος είναι αντίστοιχος με το δόγμα Μονρόε των ΗΠΑ, που διακηρύσσει ότι ανάμειξη ξένης χώρας στα γειτονικά κράτη της Βόρειας ή Νότιας Αμερικής θα θεωρηθεί επιθετική ενέργεια που απαιτεί παρέμβαση των ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Πούτιν είχε προειδοποιήσει τις ΗΠΑ ότι η γειτονική Ουκρανία έπρεπε να παραμείνει ουδέτερο κράτος. Είχε δηλώσει ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα αποτελούσε υπαρξιακή απειλή για την Ρωσία. Η Γερμανία και η Γαλλία αρνήθηκαν αρχικά την αμερικανική πρόταση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά τελικά πείσθηκαν από τις ΗΠΑ. Όπως έλεγε ο 26ος πρόεδρος των ΗΠΑ Theodore Roosevelt «μίλα απαλά και κράτα ένα μαστίγιο…θα πας μακριά».

Στην συνέχεια, η Δύση ξεγέλασε την Ρωσία με τις συμφωνίες του Μινσκ, που είχαν κατοχυρωθεί με ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Όπως παραδέχθηκαν η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel και ο Γάλλος Πρόεδρος François Hollande‎‎, η Γερμανία και η Γαλλία αγνόησαν σκόπιμα την διεθνή νομική λύση στην Ρωσο-Ουκρανική κρίση. Ποτέ δεν σκόπευαν να εκπληρώσουν τις συμφωνίες. Με τις συμφωνίες του Μινσκ, ο στόχος της Δύσης ήταν απλά και μόνον να κερδίσει χρόνο για να παραδώσει περισσότερα όπλα στο καθεστώς του Κιέβου. Στόχος της Δύσης ήταν η καθυστέρηση, ώστε να εξοπλιστεί η Ουκρανία απέναντι στην Ρωσία.

Σημειωτέον ότι το αμερικανικό περιοδικό «The Nation» έγραψε το 2019 ότι «Η Ουκρανία μετά το Μαϊντάν είναι το μόνο έθνος στον κόσμο, που έχει νεοναζιστικό σχηματισμό στις ένοπλες δυνάμεις της». Μάλιστα, η νομοθεσία των ΗΠΑ για τις πιστώσεις του υπουργείου Άμυνας το 2015 απαγόρευσε την χρηματοδότηση του τάγματος Αζόφ, το οποίο καταγράφηκε από το Αμερικανικό Κογκρέσο ως «supremacist neo-Nazi organization» (νεοναζιστική οργάνωση λευκής υπεροχής). Εν τούτοις, κι ενώ το Τάγμα Αζόφ δολοφονούσε ρωσόφωνους όλα αυτά τα χρόνια στην ανατολική Ουκρανία, οι ΗΠΑ αποφάσισαν ότι η Ουκρανία μπορεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, παρά τις προειδοποιήσεις της Ρωσίας ότι η γειτονική Ουκρανία έπρεπε να μείνει ουδέτερο κράτος.

Και βέβαια γνωρίζουμε τι συνέβη με την κρίση της Κούβας το 1962, όταν ο John Kennedy σε διάγγελμά του μίλησε για κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου εξ αιτίας της εγκατάστασης σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων στην γειτονική Κούβα. Σήμερα, εξ αιτίας της απόφασης των ΗΠΑ να εντάξουν την Ουκρανία (γειτονική χώρα στην Ρωσίας) στο ΝΑΤΟ, εκατοντάδες χιλιάδες είναι οι νεκροί Ουκρανοί ενώ οι ΗΠΑ δεν τους επιτρέπουν να διαπραγματευθούν ειρήνη με την Ρωσία. Στόχος της Δύσης είναι η αποσταθεροποίηση της Ρωσίας χρησιμοποιώντας τους Ουκρανούς ακροδεξιούς ως αιχμή του δόρατος. Η προβληματική σχέση των ΗΠΑ με την ουκρανική ακροδεξιά έχει καταγραφεί ενδελεχώς στο γερμανικό περιοδικό «Spiegel» (27/01/2014).

Τον Μάρτιο του 2022, μετά την αναπόφευκτη πλέον εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να εφαρμόσουν κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας χωρίς την έγκριση κάποιου Διεθνούς Οργανισμού, κι έπεισαν τους Δυτικούς συμμάχους να συνταχθούν με αυτές. Σημειωτέον, ότι οι ΗΠΑ και οι Δυτικοί σύμμαχοι εφαρμόζουν την επιθετική πολιτική παράνομων κυρώσεων (ιδίως οικονομικών) εναντίον του ενός τετάρτου (1/4) των χωρών του πλανήτη. Στην περίπτωση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, η συλλογική Δύση δέσμευσε περίπου 300 δισ. δολάρια από τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας, και απέκοψε τις ρωσικές τράπεζες από το SWIFT που είναι το σύστημα διασυνοριακών πληρωμών με κυρίαρχα νομίσματα το αμερικανικό δολάριο και το ευρώ. Περίπου 6 δισ. από τα δεσμευμένα ρωσικά κεφάλαια είναι στις ΗΠΑ, ενώ τα υπόλοιπα (περίπου 294 δισ.) είναι στην Ευρώπη. Επίσης κατασχέθηκαν από την Δύση ιδιωτικά γιοτ και σπίτια Ρώσων συνολικής αξίας 635 εκατ. δολαρίων.

Και υπάρχουν τουλάχιστον δύο σχετικά προηγούμενα κατάσχεσης ξένης περιουσίας από τις ΗΠΑ. Το 1996, οι ΗΠΑ κατάσχεσαν κουβανικά κεφάλαια για να αποζημιώσουν τις οικογένειες τριών Αμερικανών των οποίων τα αεροπλάνα είχαν καταρριφθεί από κουβανικές δυνάμεις. Και το 2003 μετά την εισβολή στο Ιράκ και την ανατροπή του Σαντάμ Χουσείν, οι ΗΠΑ κατάσχεσαν 1,7 δισ. δολάρια ιρακινών κεφαλαίων που βρίσκονταν σε αμερικανικές τράπεζες. Επί του παρόντος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει την κατάσχεση των εσόδων από τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, παρόλον ότι ειδικοί σημειώνουν ότι αυτό είναι νομικά άκυρο. Αυτό ισοδυναμεί με απόφαση της μορφής, ότι τα έσοδα από μια τραπεζική κατάθεση δεν ανήκουν στον ιδιοκτήτη της κατάθεσης. Με δεδομένες αυτές τις δεσμεύσεις και κατασχέσεις ξένης περιουσίας από την Δύση, πολλές χώρες πλέον φοβούνται ότι οι επενδύσεις και τα αποθεματικά τους σε δολάρια ή ευρώ θα κινδυνέψουν σε περίπτωση πολιτικής αντιπαλότητας.

Οι αμερικανικές κυρώσεις δεν έχουν επηρεάσει τις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου ή φυσικού αερίου της Ρωσίας, απλούστατα γιατί η συλλογική Δύση που εφαρμόζει τις κυρώσεις αποτελεί λιγότερο από το 1/3 του πλανήτη, ενώ οι περισσότερες χώρες του Παγκόσμιου Νότου δεν τις εφαρμόζουν. Αναλυτικότερα, δύο χρόνια μετά την επιβολή των κυρώσεων οι ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου είναι πάνω από τα προπολεμικά επίπεδα. Επιπλέον, ενώ ισχύει το νομοσχέδιο του Αμερικανικού Κογκρέσου για την απαγόρευση εισόδου ρωσικών γεωργικών προϊόντων, η Ρωσία εξήγαγε αγροτικά προϊόντα αξίας ιστορικού ρεκόρ 3,9 τρισ. ρούβλια το 2023. Η Ρωσία, με 16.077 κυρώσεις σε Ρώσους ιδιώτες και οντότητες, έχει ποσοστό ανεργίας ιστορικά χαμηλό (μικρότερο του 3%). Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας που δημοσιεύθηκαν στις αρχές Ιουνίου 2024, η ρωσική οικονομία ξεπέρασε την Ιαπωνία. Έτσι, η ρωσική οικονομία είναι πλέον η τέταρτη μεγαλύτερη στον κόσμο με βάση το ακαθάριστο εθνικό προϊόν και την αγοραστική δύναμη των κατοίκων της (purchase power parity, PPP).

Τον Ιούνιο 2024, στο Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης (St. Petersburg International Economic Forum, SPIEF) συμμετείχαν 139 χώρες, και υπογράφηκαν 982 συμφωνίες για συνολικά 6,43 τρισ. ρούβλια. Κατά συνέπεια η Ρωσία δεν απομονώθηκε, και οι κυρώσεις δεν είναι αποτελεσματικές. Σαν αποτέλεσμα των οικονομικών κυρώσεων της Δύσης στη Ρωσία, το γιουάν (yuan) αντιπροσώπευε το 48% των συναλλαγών στο χρηματιστήριο της Μόσχας τον Νοέμβριο του 2022, από 0,2% στην αρχή του έτους. Κι όσο κλιμακώνεται ο πόλεμος τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες να εμπλακεί η Κίνα. Ας ελπίσουμε ότι ο πόλεμος δι’αντιπροσώπου της Δύσης στην Ουκρανία εναντίον της Ρωσίας δεν θα εξελιχθεί σε πόλεμο δι΄αντιπροσώπου της Κίνας εναντίον των ΗΠΑ.

Επιπλέον, το γεγονός ότι οι χώρες της ΕΕ είναι σε οικονομική κρίση χωρίς προοπτική ανάκαμψης, λόγω εφαρμογής των κυρώσεων που αποφάσισαν οι ΗΠΑ, δηλώνει ότι οι κυρώσεις βλάπτουν την ΕΕ. Η οικονομική κρίση της ΕΕ εντάθηκε μετά την ανατίναξη των αγωγών Nord Stream (σχέδιο ΗΠΑ όπως αποκαλύφθηκε) που εξασφάλιζαν στην ΕΕ φυσικό αέριο. Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της έκθεσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στις αρχές του 2024 η Ρωσία είχε υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης από τις ΗΠΑ, έξι φορές υψηλότερο από εκείνον της Ευρωζώνης και της Αγγλίας, και δεν συγκρίνεται με την ύφεση της Γερμανίας. Στο μεταξύ, η αμερικανική πολεμική βιομηχανία ανθίζει. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι αγοράζουν από τις ΗΠΑ εξοπλισμό για να αναπληρώσουν τα στρατιωτικά αποθέματα που δίνουν στην Ουκρανία κατ’ εντολή των ΗΠΑ. Σύμφωνα με το State Department οι ΗΠΑ έκλεισαν εξοπλιστικές συμφωνίες 50 δισ. δολαρίων με την Ευρώπη. Φαίνεται ότι από αυτή την σύγκρουση ο κύριος ωφελημένος είναι το αμερικανικό στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα.

Οι ΗΠΑ κεφαλαιοποίησαν την σύγκρουση πουλώντας όπλα, όπως και πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε υψηλές τιμές παγκοσμίως. Η διακοπή της παροχής του φτηνού ρωσικού φυσικού αερίου ενίσχυσε την ευρωπαϊκή ζήτηση για το ακριβό αμερικανικό υγροποιημένο αέριο. Το κέρδος των ΗΠΑ ακολουθείται από πληθωρισμό στη ‘σύμμαχο’ Ευρώπη. Παράλληλα, το χάσμα ανάμεσα σε Ευρωπαίους πολίτες και θεσμούς μεγαλώνει, κυρίως λόγω των τεράστιων ενεργειακών και οικονομικών συνεπειών των κυρώσεων. Μοιάζει ότι η Ευρώπη υφίσταται μόνον ως το ευρωπαϊκό παράρτημα των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Όπως διατύπωσε ο Θουκυδίδης τον 5ο αιώνα π.Χ. «Δυνατὰ δὲ οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν» (οι δυνατοί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υποφέρουν ό,τι πρέπει).

Και διερωτάται κανείς: δεν όφειλαν οι ΗΠΑ να προβλέψουν, ή έστω όψιμα να αναγνωρίσουν ότι ο εμπορικός τους πόλεμος (α) είναι αναποτελεσματικός απέναντι στη Ρωσία, (β) βλάπτει τους συμμάχους τους Ευρωπαίους, και (γ) υπονομεύει τον ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία; Άραγε, αποφασίζει η κυβέρνηση ή το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα στις ΗΠΑ;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι δυτικές κυρώσεις άνοιξαν χάσμα μεταξύ Δύσης που στηρίζει την Ουκρανία και του μεγαλύτερου μέρους του πλανήτη που στηρίζει την Ρωσία ή/και αγνοεί τις επιταγές των ΗΠΑ. Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική, και Κίνα δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ κατά της Ρωσίας, και η Σαουδική Αραβία αρνήθηκε την αύξηση παραγωγής πετρελαίου που ζήτησαν οι ΗΠΑ προκειμένου να μειωθεί η τιμή του, σαν αντιστάθμισμα της ανόδου τιμής εξ αιτίας των κυρώσεων. Οι συναλλαγές μεταξύ Ινδίας και Ρωσίας καθώς και μεταξύ Βραζιλίας και Ρωσίας έχουν αυξηθεί σημαντικά. Οι χώρες BRICS+ υπήρξαν βασικοί εταίροι της ΕΕ παρέχοντας κρίσιμες πρώτες ύλες. Εν τούτοις, η ΕΕ υπονόμευσε αυτή την εταιρική σχέση όταν εφάρμοσε τις κυρώσεις αμερικανικής έμπνευσης εναντίον της Ρωσίας.

Οι οικονομικές κυρώσεις στην Ρωσία επιταχύνουν την διαδικασία απεξάρτησης των χωρών BRICS+ από το δολάριο, μία διαδικασία που είχε ξεκινήσει εδώ και μία δεκαετία. Έτσι επισπεύδεται και η πτώση του δολαρίου ως διεθνώς προεπιλεγμένου αποθεματικού και συναλλαγματικού νομίσματος. Παράλληλα, η αύξηση των επιτοκίων και η πρόσφατη κρίση χρέους στις ΗΠΑ εγείρουν επιπλέον ανησυχίες για την κατάρρευση του δολαρίου.

Η Αξιοπιστία της Δύσης

Πολλές οι γεωστρατηγικές αστοχίες των ΗΠΑ στα τελευταία 60 χρόνια, ξεκινώντας από την ήττα στον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι και την ήττα στο Αφγανιστάν. Για παράδειγμα, το 2011 στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης, η αμερικανική κυβέρνηση του Barack Obama αποφάσισε να ρίξει το καθεστώς του Σύριου Προέδρου Bashar al-Assad, παραβιάζοντας το Διεθνές Δίκαιο που απαγορεύει την ανατροπή κυβέρνησης άλλης κυρίαρχης χώρας. Η προσπάθεια των ΗΠΑ να ανατρέψουν τον Άσαντ, στην πραγματικότητα ήταν προσπάθεια να ανακόψουν την ιρανική και ρωσική επιρροή στην Συρία. Παρότι ξοδεύτηκαν απίστευτα ποσά για την ανατροπή του Άσαντ, και παρόλο το αιματοκύλισμα και τον εκτοπισμό εκατομμυρίων Συρίων, το καθεστώς του Άσαντ παρέμεινε στην εξουσία και το Ιράν και η Ρωσία διατήρησαν την επιρροή τους. Εν ολίγοις, η επέμβαση των ΗΠΑ ήταν απρόκλητη, παράνομη και αναποτελεσματική, αφήνοντας στη Συρία ερείπια και δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Άλλο παράδειγμα είναι η επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν μετά από απρόκλητες και παράνομες 20ετείς επιχειρήσεις των στρατευμάτων ΗΠΑ και ΝΑΤΟ εναντίον των Ταλιμπάν, που σηματοδότησε την στρατιωτική, γεωπολιτική και ηθική ήττα της Δύσης. Και είναι δεκάδες οι επεμβάσεις των ΗΠΑ σε ξένες κυρίαρχες χώρες κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου.

Ο καθηγητής Jeffrey Sachs, παγκοσμίου φήμης οικονομολόγος και Πρόεδρος του Sustainable Development Solutions Network του ΟΗΕ, εξηγεί ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική έχει παραβιαστεί από το μεγάλο κεφάλαιο, και δεν αφορά πλέον τα συμφέροντα του αμερικανικού λαού. Όπως αναλύει, τα τελευταία 20 χρόνια οι στόχοι εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ έχουν αποτύχει. Το Ιράκ μετά τον Σαντάμ εξακολουθεί να είναι εξαρτημένο από το Ιράν. Η Λιβύη παλεύει με έναν εμφύλιο πόλεμο μετά την ανατροπή του Καντάφι. Ο Σύριος πρόεδρος Άσαντ παρέμεινε στην εξουσία παρά τις προσπάθειες ανατροπής του από την CIA. Οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία μετά από 20 χρόνια αμερικανικής κατοχής του Αφγανιστάν. Το 2022 μετά την ακύρωση από τις ΗΠΑ της ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.

Κι ο Jeffrey Sachs έχει γερά επιχειρήματα όταν αναφέρεται στην ιδιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αυτή η ιδιωτικοποίηση περιλαμβάνει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε συμβόλαια εξοπλισμών, στις 800 στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ, στην αμερικανική αντιπυραυλική άμυνα σε Ευρώπη, Ασία, Ειρηνικό και Εγγύς Ανατολή, σε επενδύσεις σε όλο και περισσότερους πολέμους με όλο και περισσότερες εμπλεκόμενες επιχειρήσεις. Ο εχθρός των ΗΠΑ μοιάζει με κινούμενη άμμο προκειμένου να συνεχίζονται πολεμικές επιχειρήσεις σε όλον τον κόσμο. Ο Σαντάμ, οι Ταλιμπάν, ο Τσάβες, ο Άσαντ, ο ISIS, η Αλ Κάιντα, ο Καντάφι, ο Μιλόσεβιτς, ο Πούτιν, η Χαμάς, η Χεζμπολάχ, οι Χούθι…

Βέβαια, κύριοι στόχοι των ΗΠΑ είναι η Ρωσία και η Κίνα. Το μεταπολεμικό σύνθημα των ΗΠΑ «Αμερική μέσα, Γερμανία κάτω, Ρωσία έξω» αντικαταστάθηκε από το νέο «Αμερική μέσα. Ρωσία κάτω, Κίνα έξω». Όμως, το νέο σύνθημα δημιουργεί διεθνείς αντιδράσεις, κυρίως εξ αιτίας της μονοκρατορικής γεωπολιτικής των ΗΠΑ. Η Δυτική απληστία μοιάζει να ανακόπτεται. Χώρες της Αφρικής επιχειρούν να βάλλουν τέλος στην υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών τους πηγών. Χαρακτηριστικά είναι τα πραξικοπήματα στο Μάλι, στην Μπουρκίνα Φάσο και στον Νίγηρα. Ο Νίγηρας πούλαγε ουράνιο στην Γαλλία, για τα πυρηνικά της εργοστάσια, στο 5% της διεθνούς τιμής του ουρανίου ενώ έχει το 86% του πληθυσμού του χωρίς ηλεκτροδότηση. Φυσικό ήταν, το νέο καθεστώς του Νίγηρα να απαγορεύσει τις εξαγωγές ουρανίου στη Γαλλία. Η νεοαποικιοκρατική εκμετάλλευση αμφισβητείται πρακτικά πλέον από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο Παγκόσμιος Νότος οργανώνεται. Η συμμαχία BRICS+ διευρύνεται και ενισχύεται, αμφισβητώντας την ηγεμονική μονοκρατορία των ΗΠΑ και του δολαρίου.

Η συλλογική Δύση έχει χάσει την αξιοπιστία της, μεταξύ άλλων λόγω της παραβίασης των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με πολέμους στο Ιράκ, την Συρία, την Λιβύη, καθώς και με πραξικοπήματα ανατροπής δημοκρατικά εκλεγμένων προέδρων. Η φθορά επιταχύνεται με την εμπλοκή ΗΠΑ και Δυτικών συμμάχων σε πολέμους δι’ αντιπροσώπου (proxy wars, π.χ. Συρία, Ουκρανία) με τους οποίους καταστρέφονται τα φτωχότερα κράτη και πλουτίζει το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ. Και μάλιστα, η διάσταση μεταξύ στρατηγικών και ηθικών επιλογών στην αμερικανική εξωτερική πολιτική γίνεται ακόμα πιο φανερή στις μέρες μας με την υποστήριξη του Ισραήλ από τις ΗΠΑ.

Το Ισραήλ κυβερνά τους Παλαιστίνιους με σύστημα απαρτχάιντ εδώ και πολλά χρόνια. Στις μέρες μας, το Ισραήλ επιτελεί εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην Γάζα, ενώ οι ΗΠΑ είναι συνένοχοι στην γενοκτονία των Παλαιστινίων. Αντίθετα, η θέση των BRICS+ επικεντρώνεται στην φόρμουλα του ΟΗΕ, δηλ. στην αναγνώριση ενός ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ.

Η συνενοχή των ΗΠΑ στην γενοκτονία των Παλαιστινίων οφείλεται κυρίως στην Αμερικανοϊσραηλινή Επιτροπή Δημοσίων Υποθέσεων (American Israel Public Affairs Committee, AIPAC) που είναι το επίσημο ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ. Η AIPAC προωθεί τα συμφέροντα του Ισραήλ, τα οποία εν προκειμένω είναι αντίθετα από τα συμφέροντα των Αμερικανών. Ο Paul Findley (1985), μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, περιέγραψε αυτό το λόμπι ως υποκατάστημα της Ισραηλινής κυβέρνησης στις ΗΠΑ, που ελέγχει Κογκρέσο, Λευκό Οίκο, Πεντάγωνο, State Department και MME. Ο λόγος που οι Αμερικανοί πολιτικοί εξαρτώνται από το AIPAC είναι οι προεκλογικές χρηματοδοτήσεις. Το 98% των υποψηφίων που υποστηρίζονταν από την AIPAC κέρδισαν τις γενικές εκλογές του 2022.

Παρόλη την διεθνή αμφισβήτηση της αξιοπιστίας της συλλογικής Δύσης, οι ΗΠΑ έχουν ανοίξει μέτωπο εναντίον των δύο υπερδυνάμεων, Ρωσίας και Κίνας, που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στον Παγκόσμιο Νότο και στη συμμαχία BRICS+. Οι ΗΠΑ με την επιθετική πολιτική στην Ανατολική Ευρώπη και την Σινική θάλασσα προκαλούν Ρωσία και Κίνα, εφαρμόζοντας δύο μέτρα και δύο σταθμά. Οι ΗΠΑ απαγορεύουν οποιασδήποτε μορφής εξωτερική επέμβαση στις χώρες της περιφέρειάς τους βάσει του δόγματος Monroe, αλλά δεν αναγνωρίζουν αντίστοιχη γεωστρατηγική σε Ρωσία και Κίνα. Κι όσο εδραιώνεται η ενεργειακή και αμυντική ευθυγράμμιση Κίνας και Ρωσίας, τόσο αυξάνει ο κίνδυνος παγκόσμιας σύρραξης διότι απειλείται η γεωπολιτική ισχύς των ΗΠΑ.

Εάν οι ΗΠΑ αναγνώριζαν την ρωσική και κινεζική επικυριαρχία σε γεωγραφικές περιοχές της περιφέρειάς τους, θα αποκαθίστατο ισορροπία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων. Αντ’ αυτού ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Lloyd Austin δήλωσε τελευταία ότι παρά τις συγκρούσεις σε Ουκρανία και Ισραήλ, προτεραιότητα των ΗΠΑ αποτελεί το «θέατρο επιχειρήσεων» στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού, εξ ου και η παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή εδώ και καιρό. Φυσικά, ο Κινέζος ομόλογός του Ντονγκ Τζουν απάντησε ότι η αμερικανική πολιτική στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού προκαλεί διχασμό και υπονομεύει τη σταθερότητα. Προφανώς, οι ΗΠΑ προσπαθούν να διατηρήσουν την ηγεμονία τους τόσο στην Ανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή, όσο και στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, υπονομεύοντας την παγκόσμια ειρήνη.

Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμων Samuel Huntington έγραψε ότι: «Η Δύση κυριάρχησε στον κόσμο όχι με την υπεροχή των ιδεών της ή των αξιών ή της θρησκείας, αλλά μάλλον με την υπεροχή της στην εφαρμογή οργανωμένης βίας. Οι δυτικοί συχνά ξεχνούν αυτό το γεγονός, οι μη δυτικοί, ποτέ». Εξ ου και η απώλεια εμπιστοσύνης στην Δύση από τον υπόλοιπο κόσμο η οποία μεγεθύνεται διαρκώς. Μάλιστα, η μείωση εμπιστοσύνης επεκτάθηκε και σε Ευρωπαίους συμμάχους μετά από την άνομη, βίαιη επέμβαση ΗΠΑ/ΝΑΤΟ μέσα στο ίδιο το Ευρωπαϊκό έδαφος, στην Σερβία.

Το 1999 το ΝΑΤΟ, χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, απρόκλητα και παράνομα βομβάρδισε πόλεις της Σερβίας με γυναικόπαιδα και γέροντες, άμαχους πολίτες επί 78 ημέρες, ακόμα και την ημέρα των Χριστουγέννων. Υποτιθέμενος στόχος ήταν να αναγκάσουν τον πρόεδρο Μιλόσεβιτς να αποδεχτεί τους όρους μιας συμφωνίας. Όμως εκ των υστέρων, ο πραγματικός στόχος φαίνεται ότι δεν ήταν ο Μιλόσεβιτς αλλά η ανέγερση στο Κοσσυφοπέδιο της μεγαλύτερης αμερικανικής στρατιωτικής βάσης, του Camp Bondsteel αποκαλούμενου Grand Dame (Μεγάλη Κυρία) από τους Αμερικανούς. Κατασκευάστρια εταιρεία ήταν η Halliburton με διευθύνοντα σύμβουλο τον Dick Cheney, αντιπρόεδρο στην Κυβέρνηση του G.W.Bush. Σήμερα Αμερικανοί υπερηφανεύονται ότι αυτό το στρατόπεδο και το Σινικό Τείχος είναι τα μόνα κτίσματα που διακρίνονται με γυμνό μάτι από τη Σελήνη.

Εν ολίγοις, οι ΗΠΑ με τους Δυτικούς συμμάχους προσπαθούν να συντρίψουν την Ρωσία με κάθε μέσο. Αδιαφορούν αν καταστρέφεται η ευρωπαϊκή οικονομία, αν οι ΗΠΑ ωθούνται στη χρεοκοπία, ακόμα κι αν οδηγούν τον κόσμο σε πυρηνικό πόλεμο. Οι ΗΠΑ αντιπαρατίθενται στην Κίνα, τόσο με δασμολογικό πόλεμο όσο και παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια στην Ταϊβάν. Η Δύση παρέχει στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία για να σκοτώνονται Ουκρανοί σε έναν χαμένο πόλεμο, ενώ τους εμποδίζει να διαπραγματευθούν την ειρήνη. Παράλληλα, οι ΗΠΑ παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στο Ισραήλ για να σκοτώνονται άμαχοι Παλαιστίνιοι, συμμετέχοντας έτσι σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Είναι προφανές, λοιπόν, γιατί οι ΗΠΑ και γενικότερα η συλλογική Δύση έχουν φτάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα αξιοπιστίας και σεβασμού από τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αντίθεση με το κινεζικό κομφουκιανικό πρότυπο ηθικής, ευγένειας, δικαιοσύνης και ανθρωπισμού, οι ΗΠΑ στα 200 χρόνια ιστορίας τους με συνεχείς επιθετικούς πολέμους και ανατροπές ξένων κυβερνήσεων διδάσκουν την αλαζονεία και την αδιαλλαξία προκειμένου να διατηρήσουν μονοπολική ηγεμονία.

Και η αξιοπιστία των ΗΠΑ μειώνεται ακόμα περισσότερο μετά από την πρόσφατη στάση απέναντι στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (International Criminal Court, ICC). Τον Μάιο 2024 ο εισαγγελέας του ICC, Karim Khan, ζήτησε εντάλματα σύλληψης κατά του πρωθυπουργού του Ισραήλ Benjamin Netanyahu, του υπουργού Άμυνας Yoav Gallant, καθώς και ηγετών της Χαμάς, μεταξύ άλλων (α) για λιμοκτονία αμάχων Παλαιστινίων και επιθέσεις εναντίον αμάχων, ως εγκλήματα πολέμου, και (β) για εξόντωση ή δολοφονία αμάχων και άλλες απάνθρωπες ενέργειες, ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ακόλουθα, η Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ ενέκρινε νομοσχέδιο επιβολής κυρώσεων στο ICC εάν εκδώσει ένταλμα σύλληψης κατά του Ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου.

Το γεγονός ότι απειλή απέναντι στο δικαστήριο είναι παράνομη είναι το λιγότερο, μπροστά στην κάλυψη από τις ΗΠΑ εγκλημάτων που διαπράττονται από «προστατευόμενα πρόσωπα». Εάν οι αμερικανικές πιέσεις αλλάξουν την απόφαση του ICC, θα επιβεβαιωθεί η άποψη χωρών του Παγκόσμιου Νότου που αποκαλούν το ICC International Colonial Court ή International Caucasian Court (και όχι International Criminal Court) δηλ. Διεθνές Αποικιακό Δικαστήριο ή Διεθνές Καυκάσιο Δικαστήριο (και όχι Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο).

Γεωστρατηγικός Ανταγωνισμός ΗΠΑ Κίνας

Σύμφωνα με πολιτικούς επιστήμονες της ρεαλιστικής σχολής, στο διεθνές σύστημα όπου κυριαρχεί η έλλειψη έννομης τάξης, στόχος κάθε κράτους είναι η μεγιστοποίηση της ασφάλειάς του. Αυτό εξασφαλίζεται με στρατιωτική ισχύ, και πλούτο. Βοηθούν σε κάποιο βαθμό και οι παράγοντες «ήπιας ισχύος», π.χ. πολιτισμός, επίτευξη συμμαχιών με άλλες χώρες, κ.ά. Ας δούμε όλα αυτά αναλυτικότερα σε σχέση με την Κίνα και τις ΗΠΑ.

Όσον αφορά την στρατιωτική ισχύ, σύμφωνα με το Global Fire Power οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή της λίστας στρατιωτικής ισχύος παγκοσμίως. Δεύτερη θέση κατέχει η Ρωσία και τρίτη η Κίνα. Όμως η Κίνα διαθέτει περίπου 2 εκατ. στελέχη εν υπηρεσία ενώ οι ΗΠΑ διαθέτουν 1,4 εκατ. Οι ΗΠΑ προκειμένου να διατηρήσουν την ηγεμονία τους προσπαθούν να αποτρέψουν την στρατιωτική υπεροχή της Κίνας. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της αναπτύσσοντας οικονομικούς και διπλωματικούς δεσμούς με τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου και όχι μόνον, ενώ οι ΗΠΑ ξεκινούν έναν νέο ψυχρό πόλεμο προσπαθώντας να αποδυναμώσουν την Κίνα και να διατηρήσουν υπεροχή στον Δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό. Συνέπεια είναι μια διαρκής συγκρουσιακή σχέση.

Στο Destined for War, ο καθηγητής του Χάρβαρντ Graham Allison ισχυρίζεται ότι η Κίνα και οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να πέσουν στην λεγόμενη «παγίδα του Θουκυδίδη» ως αποτέλεσμα της πίεσης που προκύπτει όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί να εκτοπίσει μια κυρίαρχη δύναμη. Παραλληλίζει την σημερινή κρίση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ με την άνοδο της Αθήνας την εποχή κυριαρχίας της Σπάρτης, που οδήγησε στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Εάν η Κίνα δεν είναι διατεθειμένη να περιορίσει τις φιλοδοξίες της ή εάν οι ΗΠΑ δεν δεχθούν να χάσουν την μονοκρατορική ηγεμονία τους είναι πιθανόν να οδηγηθούν σε πόλεμο.

Όσον αφορά τον πλούτο, σύμφωνα με έκθεση της επενδυτικής συμβουλευτικής εταιρείας Henley & Partners, κατά την δεκαετία 2012-2022 η πόλη Χανγκζού της Κίνας βρίσκεται στην κορυφή του καταλόγου αύξησης πλούτου, με το ποσό των κατοίκων που διαθέτουν άνω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων να έχει αυξηθεί κατά 105%. Επίσης, οι κινεζικές περιοχές Σενζέν και Γκουανγκζού βρίσκονται στην πρώτη δεκάδα του καταλόγου. Το Όστιν του Τέξας κατέχει την δεύτερη θέση, με αύξηση εκατομμυριούχων κατά 102%, ενώ το West Palm Beach της Φλόριδας ήρθε τέταρτο, ακολουθούμενο από το Scottsdale της Αριζόνας. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Ινστιτούτο της McKinsey, κατά την περίοδο 2000-2020, η Κίνα πολλαπλασίασε τον πλούτο της κατά δεκαεπτά φορές αφήνοντας πίσω τις ΗΠΑ. Η Κίνα από μόνη της είναι υπεύθυνη για το ένα τρίτο της συνολικής μεγέθυνσης του πλούτου. Η Κίνα, τρίτη σε έκταση χώρα του κόσμου με 21% του παγκόσμιου πληθυσμού, καταγράφει δυνατότητες καινοτομίας σχεδόν 40% μεγαλύτερες από αυτές των ΗΠΑ, π.χ. δαπάνες για έρευνα, επενδύσεις επιχειρηματικού κεφαλαίου, παραγωγή προηγμένης βιομηχανίας και διπλώματα ευρεσιτεχνίας.

Οι ΗΠΑ στο πλαίσιο ενός γεωοικονομικού πολέμου αυξάνουν τους δασμούς σε κινεζικά προϊόντα για να ενισχύσουν την εγχώρια βιομηχανία σε βάρος της κινεζικής. Κι αυτό, αντίθετα με τις μεταπολεμικές προσπάθειες για τιθάσευση του προστατευτισμού. Πρώτο πρόβλημα αποτελεί το ότι το «ελεύθερο εμπόριο» υποδηλώνει απουσία οποιασδήποτε κυβερνητικής παρέμβασης. Δεύτερο πρόβλημα είναι το ότι η επιβολή των προστατευτικών μέτρων προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση από κάθε εμπλεκόμενο μέλος. Η μερκαντιλιστική ιδέα, ότι μία χώρα επωφελείται από την πώληση αγαθών σε ξένες χώρες και γίνεται φτωχότερη αγοράζοντας αγαθά από άλλες χώρες είναι παρωχημένη. Οι σύγχρονοι οικονομολόγοι δηλώνουν ότι οι εσωτερικές αδυναμίες της αγοράς δεν διορθώνονται με τον προστατευτισμό. Εξηγούν ότι τα αγαθά στις ΗΠΑ που ανταγωνίζονται την εισαγωγή από Κίνα θα έχουν υψηλότερες τιμές. Αυτό θα μειώσει την οικιακή κατανάλωση, άρα και το επίπεδο απασχόλησης και στις δύο χώρες. Ουδείς κερδισμένος. Ο Αμερικανός πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν περιέγραψε τη συνέπεια της εργαλειοποίησης του διεθνούς εμπορίου ως διπλωματικό όπλο ως εξής «τα σύνορα που δεν τα διαπερνούν εμπορεύματα, τα διασχίζουν στρατεύματα». Ο αντίλογος εδώ είναι ότι σήμερα, με το άνοιγμα των συνόρων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, τα κράτη/έθνη έγιναν θύματα μιας υπερεθνικής τάξης κεφαλαιούχων από τις αναπτυγμένες χώρες. Μιας τάξης η οποία έχει συγκεντρώσει στα χέρια της μια τεράστια χρηματοπιστωτική και παραγωγική ισχύ.

Όσον αφορά τον παράγοντα ήπιας ισχύος «συμμαχίες με άλλες χώρες», η Κίνα αναπτύσσει εμπορικούς δεσμούς με δεκάδες χώρες, ρίχνοντας δισεκατομμύρια σε νέους δρόμους, λιμάνια, σιδηρόδρομους και γέφυρες στην Ασία, τον Ειρηνικό, την Αφρική αλλά και στα δυτικά Βαλκάνια. Ήδη από το 2013 στο πλαίσιο του προγράμματος «Νέος Δρόμος του Μεταξιού» (Belt-and-Road Initiative, BRI) ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping είχε αντικαταστήσει το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, συνεισφέροντας οικονομικά στον Νότο χάρη στο σημαντικό πλεόνασμα του κινεζικού ισοζυγίου πληρωμών που ήταν πάνω από 150 δισ. δολάρια ετησίως. Το πρόγραμμα BRI ξεκίνησε το 2013, και η Κίνα μέχρι τον Οκτώβρη 2023 είχε υπογράψει συμφωνίες συνεργασίας με 150 χώρες και 30 διεθνείς οργανισμούς. Είχε επενδύσει σε υποδομές φτωχών κρατών (σε αυτοκινητοδρόμους, σιδηροδρόμους, γέφυρες, αγωγούς ενέργειας, σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής) δανείζοντας 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Είναι γνωστό, ότι οι υποδομές είναι ο βασικότερος δείκτης στην διαδικασία διάθεσης προϊόντων στις αγορές. Στο τέλος του 2023 είχαν ήδη υλοποιηθεί περισσότερα από 3.000 μεμονωμένα έργα. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόγραμμα διασύνδεσης χωρών της Ασίας με χώρες Ευρώπης, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής, μέσω οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου όπως και δια θαλάσσης, του οποίου οι συνολικές δαπάνες θα ανέλθουν περίπου στα 10 τρισ. μέχρι τα μέσα του αιώνα. Δυτικοί επικριτές του προγράμματος BRI το θεωρούν παγίδα χρέους, ιδίως για τις αφρικανικές χώρες, γιατί σε περίπτωση αδυναμίας εξυπηρέτησης του χρέους οι υποδομές θα εκχωρηθούν στην Κίνα. Προς το παρόν, όμως, η κατασκευή υποδομών έχει βοηθήσει στην τόνωση του εμπορίου μεταξύ των αφρικανικών χωρών, και η Κίνα ισχυρίζεται ότι στόχος του Πεκίνου είναι η δημιουργία μιας πλανητικής εταιρικής σχέσης μέσα από εκτεταμένες διακρατικές διαβουλεύσεις που οδηγούν σε κοινά οφέλη.

Στο πλαίσιο του γεωοικονομικού ανταγωνισμού, η ΕΕ ξεκίνησε την πρωτοβουλία Global Gateway το 2021, που αποτελεί μία στρατηγική για επενδύσεις σε έργα υποδομής παγκοσμίως. Επίσης, στο ίδιο πλαίσιο ανταγωνισμού, το 2023 δηλ. δέκα χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος BRI οι ΗΠΑ υπέγραψαν με την Ινδία, την ΕΕ, και την Σαουδική Αραβία συμφωνία για τον «Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης» (Ιndia-Middle East-Europe Economic Corridor, IMEC). Ο ανατολικός διάδρομος του προγράμματος IMEC θα συνδέει την Ινδία με τις χώρες του Κόλπου, και ο βόρειος διάδρομος θα συνδέει τον Αραβικό Κόλπο με την Ευρώπη. Οι ΗΠΑ θα ήθελαν να δουν την Ινδία, που έχει προβληματικές σχέσεις με όλους τους γείτονές της συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, να αποτελεί ένα φιλοδυτικό αντίβαρο στην Κίνα. Πάντα υπάρχει η ελπίδα συνεισφοράς της Δύσης στον Παγκόσμιο Νότο χωρίς εκμετάλλευση του τελευταίου.

Όσον αφορά τον παράγοντα ήπιας ισχύος, «πολιτισμός», ο κινέζικος πολιτισμός έχει μακράν ιστορία. Η κινεζική και η ελληνική, είναι οι μοναδικές (ανάμεσα σε 6.500) γλώσσες στον πλανήτη που μιλιούνται χωρίς διακοπή επί 3.500 χρόνια. Τον 5^ο αιώνα π.Χ. συνέπεσε η Χρυσή Εποχή της κινεζικής φιλοσοφίας (εκατό σχολές σκέψης) που διαφώτισε την Ανατολή, με την Χρυσή Εποχή της αρχαίας Ελλάδας που διαφώτισε την Δύση. Τον 15ο αιώνα, όταν η Δύση υποδούλωσε τους λαούς της Αφρικής καταληστεύοντας τις αποικίες της επί αιώνες, ο ναύαρχος Ζενγκ Χε (επονομαζόμενος Κινέζος Κολόμβος) με στόλο 300 πλοίων έκανε ταξίδια σε νοτιοανατολική και δυτική Ασία, Ινδία και Ανατολική Αφρική. Από τα ταξίδια τους δεν έφερναν πίσω στην Κίνα θησαυρούς καταληστεύοντας τις περιοχές που επισκέπτονταν, αλλά έφερναν εξωτικά ζώα για τον ζωολογικό κήπο του αυτοκράτορα. Το 1414 έφεραν την πρώτη καμηλοπάρδαλη στο Πεκίνο.

Η πολιτισμική κληρονομιά έχει τη σημασία της. Η Κίνα (η Χώρα του Δράκου) αντλεί τη σοφία της από τον πολιτισμό χιλιετιών διατηρώντας μια ειρηνική στάση δίχως αποκλεισμούς απέναντι στην ανάπτυξη του άλλου. Σε αντίθεση, οι ΗΠΑ με ιστορία 200 χρόνων προσπαθούν με διαρκείς πολέμους και επεμβάσεις σε εσωτερικές υποθέσεις κυρίαρχων κρατών να διατηρήσουν την παγκόσμια ηγεμονία. Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν αποκάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν «crazy son of a bitch» και τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ «a dictator». Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου δήλωσε «Είναι ντροπή για την ίδια τη χώρα, τις ΗΠΑ», και η εκπρόσωπος εξωτερικών υποθέσεων της Κίνας απάντησε «Είναι ενάντια στα βασικά γεγονότα και τα διπλωματικά πρωτόκολλα, παραβιάζει σοβαρά την πολιτική αξιοπρέπεια της Κίνας και ισοδυναμεί με δημόσια πολιτική πρόκληση». Η πολιτισμική κληρονομιά κάνει τη διαφορά μεταξύ cowboy και σοβαρού ηγέτη.

Αποδολαριοποίηση

Τον 20ο αιώνα το αμερικανικό δολάριο αντικατέστησε την αγγλική λίρα που κυριαρχούσε από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα ως παγκόσμιο νόμισμα. Το καλοκαίρι του 1944, σε διάσκεψη στο Bretton Woods, ΗΠΑ και Βρετανία όρισαν τη μεταπολεμική παγκόσμια οικονομική τάξη, που εν πολλοίς διαρκεί μέχρι και σήμερα με κυρίαρχα ιδρύματα το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η εδραίωση του δολαρίου βασίστηκε στην οικονομική ισχύ των ΗΠΑ, καθώς και στη σταθερή σύνδεσή του με το χρυσό που όμως έληξε το 1971. Άλλος βασικός λόγος για την εδραίωση του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος ήταν η συμφωνία 1945 «πετρέλαιο έναντι ασφάλειας» μεταξύ Προέδρου Ρούσβελτ και βασιλιά Σαούντ, βάσει της οποίας οι χώρες του Κόλπου χρησιμοποίησαν το δολάριο για να εμπορεύονται πετρέλαιο. Όμως, η ένταξη της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Ιράν στη συμμαχία BRICS+ αλλάζουν τα δεδομένα. Αμφισβητείται πλέον το νομισματικό πλαίσιο του Bretton Woods εξαιτίας προβλημάτων όπως οι κερδοσκοπικές φούσκες, η έλλειψη δίκαιης διαιτησίας, και οι οικονομικές κυρώσεις με πολιτικά κίνητρα. Ακόμα και η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, εξέφρασε την ανησυχία ότι η διεθνής κυριαρχία του δολαρίου «δεν πρέπει πλέον να θεωρείται δεδομένη».

Ογδόντα χρόνια μετά την διάσκεψη στο Bretton Woods, το 2014, οι BRICS+ προσπάθησαν να αναπτύξουν ένα εναλλακτικό, πολυπολικό νομισματικό σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης. Ίδρυσαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (New Development Bank, NDB) με στρατηγικό σκοπό την κινητοποίηση πόρων για έργα υποδομής και βιώσιμης ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων χωρών και αναδυόμενων αγορών. Βασική προϋπόθεση αποτελεί ότι δεν θα υπάρχει ένα συγκεκριμένο κέντρο ισχύος, όπως στην περίπτωση της αμερικανικής ηγεμονίας στο σημερινό νομισματικό σύστημα. Με άλλα λόγια, η NDB ιδρύθηκε σε αντίθεση με την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ που διατηρούν ένα διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα με οδηγό τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο πλαίσιο μιας δίκαιης διακυβέρνησης, κάθε χώρα μέλος της NDB έχει ίσα δικαιώματα ψήφου και λήψης αποφάσεων και καμία χώρα δεν έχει δικαίωμα veto. Αιτίες της ίδρυσης της NDB ήταν η ανεπαρκής εκπροσώπηση των αναπτυσσόμενων χωρών στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, η εξάρτηση των χρηματοδοτούμενων περιοχών από ΗΠΑ και Ευρώπη, και τα άνισα οφέλη από τις αναθέσεις έργων με κέρδη σε Δυτικές εταιρείες. Τον ρόλο της NDB συμπληρώνει το αποθεματικό ταμείο έκτακτης ανάγκης (Contingency Reserve Arrangement, CRA) που έχει σκοπό να παρέχει υποστήριξη ρευστότητας μέσω ανταλλαγών τοπικών νομισμάτων. Έτσι, προσελκύονται οι αναπτυσσόμενες χώρες, που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο διεθνές χρέος τους, να λάβουν δάνεια και αναπτυξιακή βοήθεια.

Παρά τις αμφισβητήσεις, το δολάριο εξακολουθεί να είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και χρησιμοποιείται ευρέως για το εμπόριο. Ένας από τους λόγους που διατηρείται ως κυρίαρχο νόμισμα είναι ότι οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο με 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Όμως, οι χώρες BRICS+ μετά την επέκταση έχουν συνολικά 32 % του παγκόσμιου ΑΕΠ, άρα συνιστούν πλέον μεγαλύτερο οικονομικό μέγεθος από τις ΗΠΑ. Ένας άλλος βασικός παράγων που καθιστά το δολάριο αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο νόμισμα είναι η στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ. Όσον αφορά τον στρατό, οι BRICS+ έχουν διπλάσιους στρατιώτες από εκείνους της Δύσης. Αναφορικά με τον προϋπολογισμό και εξοπλισμό οι ΗΠΑ υπερτερούν, ενώ ακολουθούνται από τρεις χώρες BRICS+ (Ρωσία, Κίνα και Ινδία). Και μία στρατιωτική συμμαχία μεταξύ των χωρών BRICS+ δεν αποκλείεται, παρόλη τη συνοριακή αντιπαράθεση μεταξύ Ινδίας και Κίνας.

Πρόσφατα, η υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ Janet Yellen αναγνώρισε ότι η χρήση οικονομικών κυρώσεων θα μπορούσε να διαβρώσει την κυριαρχία του δολαρίου, και ο γερουσιαστής Rand Paul προειδοποίησε ότι το δολάριο χάνει την ηγεμονία του. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρησιμοποιεί το δολάριο για τους σκοπούς στενών εθνικών συμφερόντων της, κατά συνέπεια είναι προβληματική η χρήση του νομίσματος παγκοσμίως. Ο οικονομολόγος Jeffrey Sachs θεωρεί ότι η σκόπιμη χρήση του δολαρίου από τις ΗΠΑ ως όπλου, μέσω της άσκησης κυρώσεων, είναι ένας από τους κύριους λόγους της αποδολαριοποίησης. Πιστεύει ότι το αμερικανικό δολάριο θα πάψει να είναι το κυρίαρχο νόμισμα στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, και μάλιστα μέσα στα επόμενα 10 χρόνια. Στο μελλοντικό σύστημα πολλαπλών νομισμάτων, το δολάριο ΗΠΑ θα εξακολουθήσει να έχει τον ρόλο του αλλά πολύ μικρότερο από τον σημερινό.

Πράγματι, η γεωπολιτική πολεμική χρήση συναλλαγματικών αποθεμάτων, ανάμεσα στις πρόσφατες δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αφύπνισε τον Παγκόσμιο Νότο. Ώθησε αρκετές χώρες να εξετάσουν το ενδεχόμενο χρήσης άλλων νομισμάτων εκτός του δολαρίου, και τοποθέτησης των αποθεμάτων τους εκτός ΗΠΑ. Ένας επιπλέον λόγος αποδολαριοποίησης, πέρα από τον φόβο ότι τα νομισματικά αποθέματα χρησιμοποιούνται ως όπλο για την οικονομική καθυπόταξη κρατών, είναι η ανησυχία για την σταθερότητα της εγγενούς αξίας του δολαρίου. Το αστρονομικό αμερικανικό χρέος (34,4 τρισ. δολάρια) μοιάζει ανεξέλεγκτο. Γι’ αυτό άλλωστε στην αποδολαριοποίηση δεν συμμετέχουν μόνον οι αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά ακόμα και σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως το Βέλγιο που πουλάει ομόλογα δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες συνειδητοποιούν πλέον ότι διατηρώντας τα αποθεματικά τους σε δολάριο μοιράζονται τον κίνδυνο του αμερικανικού χρέους, κι επιπλέον τα εκθέτουν σε κίνδυνο κατάσχεσης σε περίπτωση αντιπαράθεσης.

Κατά συνέπεια, η Κίνα και άλλες χώρες των BRICS+ και του Παγκόσμιου Νότου εξετάζουν την μετάβαση από το μονοπολικό/δολαριοκεντρικό νομισματικό σύστημα σε ένα πολυπολικό διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Επιδιώκουν ενεργά πλέον την αποδολαριοποίηση, με ένα ευρύ φάσμα πρωτοβουλιών μείωσης της εξάρτησής τους από το αμερικανικό νόμισμα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το μερίδιο του δολαρίου στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα ήταν 73% το 2001, και 58% το 2022. Επιπλέον, σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg το γιουάν έφτασε στο 48% χρήσης σε διασυνοριακές πληρωμές το 2023, ξεπερνώντας το δολάριο που υποχώρησε στο 47%. Με άλλα λόγια, κυρίως μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Νότου αυξάνονται διαρκώς οι διακρατικές συναλλαγές σε νομίσματα άλλα εκτός του δολαρίου ΗΠΑ, τόσο λόγω της δέσμευσης (και επερχόμενης κατάσχεσης) ρωσικών αποθεμάτων όσο και λόγω της εκδίωξης της Ρωσίας από το σύστημα συναλλαγών SWIFT.

Μέχρι το 2023, το 1/3 από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ έχει επιλέξει να βασιστεί στα εθνικά νομίσματα. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ινδία, η Κίνα και η Ρωσία προωθούν τα εθνικά τους νομίσματα στις διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές τους. Για παράδειγμα, η Ρωσία και η Ινδία χρησιμοποιούν ρούβλια και ρουπίες στις μεταξύ τους συναλλαγές. Δεδομένου όμως ότι η Ρωσία πουλάει περισσότερα είδη στην Ινδία (κυρίως σε πρώτες ύλες) από ό,τι η Ινδία στη Ρωσία, μένουν στους Ρώσους μεγάλες ποσότητες ρουπίων. Αυτό το πρόβλημα, στο διμερές εμπόριο με την χρήση τοπικών νομισμάτων στις χώρες BRICS+, έχει προσωρινή τουλάχιστον λύση την μετατροπή πλεονασμάτων ή ελλειμμάτων σε χρυσό (σε μονάδες βάρους).

Η Ρωσία και η Κίνα πρωτοστατούν στην κίνηση αποδολαριοποίησης, προσπαθώντας η μεν Ρωσία να αποφύγει τις αμερικανικές κυρώσεις, η δε Κίνα να προωθήσει το κινεζικό γιουάν ως εναλλακτικό νόμισμα. Όσο για την Ινδία και την Βραζιλία, θα διευκολυνθούν να αντιμετωπίσουν τα χρέη τους με την μειωμένη κυριαρχία του δολαρίου. Σε αυτό το πλαίσιο της αποδολαριοποίησης η Σαουδική Αραβία δεν απαιτεί πλέον πληρωμές πετρελαίου σε δολάρια και δέχεται κι άλλα νομίσματα. Σύμφωνα με το Bloomberg, η Κίνα μειώνει ραγδαία την κατοχή ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, εγκαταλείπει το δολάριο στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές χρησιμοποιώντας κυρίως γιουάν, και ενισχύει τα αποθέματά της σε χρυσό. Δεδομένου ότι η Κίνα (α) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία και ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος στον κόσμο και (β) έχει την στήριξη των υπολοίπων χωρών BRICS+, είναι πιθανό το γιουάν να παίξει σημαντικό ρόλο διεθνώς, με παράλληλη απώλεια της οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ.

Με την ένταξη της Σαουδικής Αραβίας το μερίδιο των χωρών BRICS+ στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αυξήθηκε στο 43% (Energy Institute Statistical Review of World Energy, 2022), γεγονός που τις καθιστά ενεργειακά αυτόνομες. Η χρήση του κινεζικού γιουάν στις διεθνείς συναλλαγές ενισχύθηκε ως κύριος αντίπαλος του δολαρίου. Η Σαουδική Αραβία διέκοψε την αποκλειστική ιστορική της σχέση με το πετροδολάριο και άρχισε να πουλά πετρέλαιο σε κινεζικό γιουάν. Το πετροδολάριο, που επέτρεπε στην Αμερική να έχει τεράστια ελλείμματά και να επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις, αντικαθίσταται από το πετρογιουάν για το εμπόριο πετρελαίου μεταξύ Κίνας και χωρών του Αραβικού Κόλπου. Άλλωστε, ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός σε γιουάν είναι δύο ποσοστιαίες μονάδες φθηνότερος από τον αντίστοιχο δανεισμό σε δολάρια. Ακόμα και το Ισραήλ ανακοίνωσε ότι θα μειώσει το μερίδιο του δολαρίου στα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας υπέρ του κινεζικού γιουάν. Η διεθνοποίηση του γιουάν και η αποδολαριοποίηση θα επιταχυνθούν ειδικά αν οι ΗΠΑ συνεχίσουν να χρησιμοποιούν το δολάριο ως όπλο, και να τυπώνουν χρήμα αλόγιστα.

Νέο Νόμισμα & Σύστημα SWIFT

Ενώ οι περισσότερες συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών BRICS+ γίνονται σε εθνικά νομίσματα, εξετάζεται και η κυκλοφορία ενός εναλλακτικού νομίσματος. Ένα κοινό νόμισμα θα μειώσει τους κινδύνους της εξάρτησης από το αμερικανικό δολάριο, θα ενισχύσει περαιτέρω το εμπόριο εντός των BRICS+, και θα εξαλείψει το κόστος μετατροπής δολαρίου κατά την διάρκεια διεθνών πληρωμών. Όμως, η διαπραγμάτευση ενός ενιαίου νομίσματος είναι δύσκολη, δεδομένων των ασυμμετριών οικονομικής ισχύος και της περίπλοκης πολιτικής δυναμικής εντός των BRICS+. Και για να λειτουργήσει ένα ενιαίο νόμισμα, οι BRICS+ θα πρέπει να συμφωνήσουν σε έναν μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών και να έχουν αποτελεσματικά συστήματα πληρωμών. Αρχικά, ο στόχος φαίνεται να είναι η δημιουργία ενός αποτελεσματικού ολοκληρωμένου συστήματος πληρωμών για διασυνοριακές συναλλαγές, και στην συνέχεια η εισαγωγή ενός νέου νομίσματος.Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ρωσικού Πρακτορείου Ειδήσεων TASS, η ομάδα BRICS+ θα εργαστεί για την δημιουργία ενός συστήματος πληρωμών που θα βασίζεται σε blockchain και ψηφιακά νομίσματα. Η τεχνολογία blockchain αναπτύχθηκε από τον Satoshi Nakamoto το 2008 και αντανακλά ένα αποκεντρωμένο κατανεμημένο ψηφιακό μητρώο που αποθηκεύει και επαληθεύει δεδομένα με ασφάλεια. Όλοι οι συμμετέχοντες με άδεια πρόσβασης στο δίκτυο βλέπουν τις ίδιες πληροφορίες ταυτόχρονα με πλήρη διαφάνεια, και αυτές οι πληροφορίες δεν μπορεί να τροποποιηθούν αναδρομικά χωρίς τη συναίνεση όλων των μελών του δικτύου.Προς το παρόν, οι χώρες BRICS+ έχουν καταλήξει στην χρήση του χρυσού ως βάση των διεθνών συναλλαγών. Το 2022 σημειώθηκαν οι μεγαλύτερες (εδώ και 70 χρόνια) αγορές χρυσού από τις κεντρικές τράπεζες, κυρίως από χώρες των BRICS+. Η Κίνα και η Ινδία αντιπροσώπευσαν περίπου το ήμισυ της παγκόσμιας ζήτησης. Επιπλέον των αγορών, αυξήθηκε και η εξόρυξη χρυσού, με την Κίνα και τη Ρωσία να κατατάσσονται στις τρεις πρώτες χώρες. Εν ολίγοις, ο χρυσός γίνεται το νέο αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο στις χώρες των BRICS+, οι οποίες έχουν αυξήσει τα αποθέματά τους σε χρυσό από 1.500 τόνους σε 6.600 τόνους από το 2008 μέχρι σήμερα. Παράλληλα η Κίνα, όπως και άλλες χώρες BRICS+ μειώνουν τις θέσεις τους σε ομόλογα κρατικού χρέους των ΗΠΑ.

Επιπλέον του παγώματος των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας, η υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συλλογική Δύση επέβαλε και τον αποκλεισμό των ρωσικών τραπεζών από το σύστημα χρηματοοικονομικών πληροφοριών SWIFT. Το SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) είναι ένα διατραπεζικό σύστημα διασυνοριακών χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Επί του παρόντος, το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου κινείται μέσω του SWIFT. Η αποκοπή μιας χώρας από το σύστημα SWIFT είναι άλλο ένα γεωπολιτικό όπλο που χρησιμοποιεί η Δύση για οικονομικό πόλεμο. Όμως το εμπόριο γινόταν και πριν από την ίδρυση της SWIFT, και στην εποχή μας γίνονται εμπορικές συναλλαγές και εκτός SWIFT.

Το 2014 η Ρωσία ανέπτυξε το σύστημα SPFS (System for Transfer of Financial Messages) της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, το οποίο έγινε ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο για τις συναλλαγές της Ρωσίας μετά την αποσύνδεσή της από το SWIFT. Στο τέλος του 2023 ανακοινώθηκε ότι 557 οργανισμοί είχαν ενσωματωθεί στο SPFS, εκ των οποίων οι 159 ήταν από 20 ξένες χώρες συνδεδεμένες στο σύστημα. Επειδή η οικονομία της Ρωσίας δεν επηρεάστηκε από τις πρωτοφανείς κυρώσεις της Δύσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει την δυνατότητα να λάβει μέτρα κατά των τραπεζών χωρών, εκτός Ρωσίας, που χρησιμοποιούν το ρωσικό σύστημα SPFS.

Η Κίνα ανέπτυξε το διασυνοριακό διατραπεζικό Σύστημα Πληρωμών CIPS (Cross-border Interbank Payment System), το οποίο από το 2015 υποστηρίζεται από τη Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας. Το 2022, το σύστημα CIPS επεξεργάστηκε περίπου 96,7 τρισεκατομμύρια γιουάν με περίπου 1.427 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε 109 χώρες συνδεδεμένες στο σύστημα. Μάλιστα το CIPS προσφέρει υπηρεσίες εκκαθάρισης ή διακανονισμού, σε αντίθεση με το SWIFT που δεν προσφέρει παρόμοιες υπηρεσίες. Ρωσία και Κίνα θέλουν τα συστήματα SPFS και CIPS να συνεργασθούν διαμορφώνοντας μια δυνατή εναλλακτική λύση στο SWIFT.

Επίσης, τα κράτη BRICS+ ανάπτυξαν το σύστημα BRICS Pay το οποίο μειώνει την εξάρτηση του μπλοκ από το SWIFT. Πρόκειται για μία πλατφόρμα πληρωμών που αναπτύχθηκε για τη διευκόλυνση ασφαλών διασυνοριακών συναλλαγών με τη χρήση τοπικών νομισμάτων μεταξύ των χωρών μελών BRICS+. Η πλατφόρμα χρησιμοποιεί μεταξύ άλλων και ψηφιακό νόμισμα (central bank digital currency, CBDC) το οποίο εκδίδεται από την κεντρική τράπεζα κάθε χώρας. Είναι παρόμοιο με τα κρυπτονομίσματα, με τη διαφορά ότι η αξία του καθορίζεται από την κεντρική τράπεζα. Το BRICS+ Pay προσπαθεί να μειώσει το κόστος και την πολυπλοκότητα των διεθνών συναλλαγών.

Εάν οι κεντρικές τράπεζες των χωρών BRICS+ σταματήσουν να σωρεύουν το δολάριο ως αποθεματικό, και πάψουν να το χρησιμοποιούν στις διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές τους, το αμερικανικό νόμισμα θα επιστρέψει στην Αμερική οδηγώντας σε υπερπληθωρισμό και πιθανή απομείωση της αξίας του. Και παράλληλα με την άνοδο των BRICS+, η αμερικανική αυτοκρατορία ξοδεύει περισσότερα από όσα κερδίζει. Εν κατακλείδι, η αποδολαριοποίηση και τα μεγάλα χρέη με συνεχή δανεισμό, σε συνδυασμό με την επιθετική γεωπολιτική των ΗΠΑ και συμμάχων συνεισφέρουν στη σταδιακή κατάρρευση τόσο της κυριαρχίας του δολαρίου όσο και της ηγεμονίας της Δύσης, με πιθανή την αλλαγή της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων. Αναφορά της ελβετικής εταιρείας Gold Switzerland υπογραμμίζει ότι όπως ο πόλεμος του Reagan κατά της Σοβιετικής Ένωσης πέτυχε διότι κατάφερε να χρεοκοπήσει τους Σοβιετικούς, έτσι και τώρα χώρες BRICS+ προσπαθούν να χρεοκοπήσουν τις ΗΠΑ με πιθανό το τέλος της ηγεμονίας της Δύσης.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Ψυχρός Πόλεμος πέτυχε να διατηρήσει την ειρήνη για περισσότερο από μισό αιώνα. Η επιτυχία βασίστηκε στη διπολικότητα, δηλ. στην ισορροπία δύο δυνάμεων, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Στην περίοδο αυτή εδραιώθηκαν διεθνείς συνθήκες, με αμοιβαίες υποχωρήσεις των δύο μεγάλων δυνάμεων που συνέβαλαν στην διατήρηση της ειρήνης. Με το τέλος του ψυχρού πολέμου, όταν ο φιλελευθερισμός νίκησε τον κομμουνισμό, κυριάρχησαν οι ΗΠΑ ως ο μόνος ισχυρός παίκτης στην παγκόσμια σκακιέρα, κι έτσι εγκαθιδρύθηκε μονοπολικότητα. Με την δικαιολογία του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» οι ΗΠΑ εξαίρεσαν εαυτούς από διεθνείς συνθήκες, παγκόσμιους κανόνες και θεσμούς. Η Αμερική ως άλλος σταυροφόρος, ανεξέλεγκτη πλέον, έπαιξε τον ρόλο του παγκόσμιου αστυνόμου ανατρέποντας κυβερνήσεις, εξοντώνοντας ηγέτες, υποστηρίζοντας καταστροφικούς για την περιφέρεια πολέμους και δημιουργώντας έντονες αντιπαλότητες. Αυτή η μείωση νομιμότητας της διεθνούς τάξης, στο νέο σύστημα στο οποίο οι ΗΠΑ καθόριζαν τους κανόνες αυθαίρετα, οδήγησε πολλές χώρες να αναζητήσουν νέες συνεργασίες.Η μονοπολική τάξη πραγμάτων δεν ισχύει πλέον. Παρόλο που οι ΗΠΑ παραμένουν η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο, δεν μπόρεσαν να επιβάλουν την θέλησή τους ούτε στρατιωτικά στην Ουκρανία ούτε διπλωματικά στη Μέση Ανατολή. Και σημάδι του τέλους της μονοπολικότητας και της ηγεμονίας των ΗΠΑ δεν είναι οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στην Γάζα αυτοί καθ΄ εαυτοί, αλλά μάλλον η απροθυμία πολλών κρατών να ακολουθήσουν τις επιταγές των ΗΠΑ. Πολλά κράτη διεθνώς ψηφίζουν στον ΟΗΕ αντίθετα από τις προσταγές/προσδοκίες των ΗΠΑ, απορρίπτοντας τα τιμωρητικά για την Ρωσία και τα προστατευτικά για το Ισραήλ μέτρα της Δύσης. Αυτή η αυξανόμενη ανεξαρτησία μεγάλων, μεσαίων και μικρότερων δυνάμεων σε όλο τον κόσμο αναδεικνύει την αποτυχία της μονομερούς πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ.Εδώ και μια δεκαετία, μια νέα πολυπολική περιφερειακή παγκόσμια τάξη αναδύεται σε διάφορα μέρη του κόσμου. Η τρέχουσα αποπαγκοσμιοποιημένη αναδυόμενη τάξη χαρακτηρίζεται από αναβάθμιση της περιφέρειας, με χώρες σε όλο τον κόσμο να αισθάνονται ελεύθερες να αψηφήσουν τους κανόνες των ΗΠΑ. Η περιφέρεια εστιάζει στα τοπικά συμφέροντα, ενώ οι ΗΠΑ προσπαθούν να αποκαταστήσουν την επιρροή τους. Το ερώτημα είναι, θα αποδεχθούν εγκαίρως οι ΗΠΑ την αμφισβήτηση της μονοκρατορίας τους από μεγάλο μέρος του κόσμου, ή θα επιμείνουν με κάθε κόστος στο θρίαμβο της μονοπολικότητάς τους έναντι οποιασδήποτε διπολικής ή πολυπολικής αναδυόμενης εναλλακτικής διεθνούς τάξης πραγμάτων; Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ με τους Δυτικούς συμμάχους να έρθουν σε συμφωνία με τις αναδυόμενες Ασιατικές, Αφρικανικές και Λατινοαμερικανικές χώρες, δίνοντάς τους ρόλους λήψης αποφάσεων;

Η Δύση δεν είναι πλέον το μόνο ισχυρό πιόνι στην παγκόσμια σκακιέρα. Μετατρέπεται σε εξαρτημένο καταναλωτή λόγω της σταδιακής μείωσης της παραγωγής βασικών αγαθών μέσω της παγκοσμιοποίησης. Οι ΗΠΑ παράγουν λιγότερα από όσα καταναλώνουν, και η κυβέρνηση τυπώνει διαρκώς χρήμα-χρέος. Αντίθετα, σε πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου οι εργατοώρες αντιστοιχούν σε ουσιαστική αξία, όπως μέταλλα και γη. Αδιαμφισβήτητα, ο υπόγειος πλούτος και η παραγωγή κάθε χώρας μετράνε περισσότερο από το χρήμα που πληθωρίζεται. Κι όλα αυτά μέσα σε μία γενικότερη κρίση του καπιταλισμού, με δείγματα όπως η τεράστια ανισότητα πλούτου, και η σύγχρονη φεουδαρχία με τις μεγάλες εταιρείες νέους φεουδάρχες. Κι ας μην λησμονούμε τί είπε ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης το 350 π.Χ. «Η φτώχεια είναι ο γονέας της επανάστασης και του εγκλήματος». Δεν είναι τυχαίο που οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ της συλλογικής Δύσης ταυτίζουν τον συνδικαλισμό και την συντεχνία με τον διάβολο. Ανέκαθεν, η συντεχνία ήταν η μοναδική μορφή κοινωνικής άμυνας απέναντι σε αυθαίρετους θεσμούς, τύπου μονάρχη ή φεουδάρχη. Το συνδικαλιστικό κίνημα εξασφαλίζει την συνεργασία μεταξύ (α) κράτους, (β) ιδιωτικής πρωτοβουλίας και (γ) εργαζομένων. Οι συντεχνίες εξασφαλίζουν το δίκαιο της ίδιας της κοινωνίας, δίκαιο που συχνά είναι βλαβερό για τις ελίτ. Εξ ου και η δαιμονοποίηση του συνδικαλισμού και της συντεχνίας στην εποχή μας.

Η συλλογική Δύση θα πρέπει να αποδεχθεί ότι κατά τις 2 τελευταίες δεκαετίες, επιτελούνται στρατηγικές αλλαγές στον παγκόσμιο χάρτη με στόχο να ελευθερωθούν οικονομικά οι αναπτυσσόμενες χώρες από τη Δύση. Το δολάριο και το ευρώ δεν θα είναι τα μόνα θύματα. Η συνεχής διεύρυνση των BRICS+ οδηγεί σε διχασμό του κόσμου σε δύο πόλους, με τις αναπτυσσόμενες χώρες στον ένα πόλο του γεωπολιτικού φάσματος και με τις ΗΠΑ και τους Δυτικούς συμμάχους στον αντίθετο πόλο. Και διερωτάται κανείς μήπως αυτή θα μπορούσε να είναι μία βιώσιμη λύση: η επιστροφή σε έναν διπολικό κόσμο με ΗΠΑ και BRICS+ στους δύο πόλους; Βέβαια, τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν στην συνεργασία τους οι χώρες BRICS+ είναι πολλά, όπως οι διαφορετικές αντιλήψεις περί κράτους δικαίου, προσωπικών ελευθεριών, τύπου διακυβέρνησης, και η πιθανότητα να κυριαρχεί η μεγάλη οικονομία της Κίνας περιθωριοποιώντας τα μικρότερα μέλη. Εάν οι χώρες BRICS+ διευρυνθούν χωρίς μεγάλα εσωτερικά προβλήματα, και εάν επιβιώσουν της αντίδρασης της Δύσης, μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια θεσμική μεταρρύθμιση, επειδή συμφωνούν στην βασική αρχή ότι το παρόν διεθνές σύστημα είναι άδικα δομημένο. Παράλληλα, η Δύση θα πρέπει να αποφασίσει ότι είναι ορθό, τόσο στρατηγικά όσο και ηθικά, να συμμετάσχουν οι BRICS+ στην παγκόσμια διακυβέρνηση ως ισότιμοι εταίροι.

Εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι η μετάβαση σε έναν πολυπολικό κόσμο με (1) τις ΗΠΑ ηγεμόνα στη συλλογική Δύση, (2) την Ρωσία ηγεμόνα στην Ανατολική Ευρώπη, και (3) την Κίνα ηγεμόνα στην Ανατολική Ασία. Θα επιτρέψουν οι ΗΠΑ στην Κίνα να κυριαρχήσει στην Ανατολική Ασία ή θα υπερασπιστούν την Ταϊβάν με κάθε κόστος; Η Δύση θα κληθεί στο εγγύς μέλλον είτε να δεχτεί μια συγκυβέρνηση με τις δύο άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως και με τις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, είτε να προχωρήσει σε τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Το ερώτημα είναι εάν η αμερικανική ελίτ είναι αποφασισμένη να κυριαρχήσει στον κόσμο με κάθε κόστος.

Ο Samuel Huntington στο βιβλίο του το 1996 «Η Σύγκρουση των Πολιτισμών και ο Ανασχηματισμός της Παγκόσμιας Τάξης» αναφέρει ότι η πίστη της Δύσης πως η Δυτική κουλτούρα πρέπει να κυριαρχήσει παγκόσμια, δηλ. ότι οι μη-Δυτικοί πρέπει να υιοθετήσουν δυτικές αξίες και θεσμούς, είναι λανθασμένη, ανήθικη και επικίνδυνη. Η άποψή του, ότι η Δυτική παρέμβαση στις υποθέσεις των άλλων πολιτισμών είναι μεγάλη πηγή αστάθειας και παγκόσμιας σύγκρουσης επιβεβαιώνεται με την ιστορία ΗΠΑ/ΝΑΤΟ μετά τον ψυχρό πόλεμο. Όμως, η άποψη του Huntington ότι οι μελλοντικοί πόλεμοι δεν θα γίνονταν μεταξύ χωρών αλλά μεταξύ πολιτισμών, και ότι η βασική απειλή για την Δυτική κυριαρχία θα είναι το Ισλάμ, δεν επιβεβαιώνεται προς το παρόν. Η συμμαχία της Ρωσίας με την Κίνα και με μουσουλμανικές χώρες όπως το Ιράν παραβιάζουν την θεωρία συσπείρωσης βάσει πολιτισμικής συγγένειας.

Εν κατακλείδι, η ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτηρίζεται από κύκλους ανόδου και παρακμής υπερδυνάμεων. Από την Pax Britannica (Βρετανική Ειρήνη), μία κάθε άλλο παρά ειρηνική περίοδο που βασίστηκε στην εκμετάλλευση των αποικιών και την επίσημη χρήση βίας, μέχρι την Pax Americana περίοδο του εικοστού αιώνα, μία επίσης κάθε άλλο παρά ειρηνική περίοδο που χαρακτηρίστηκε από σειρά ανατροπών ξένων κυβερνήσεων και επιθετικών πολέμων. Σύγχρονα, η Δυτικοκεντρική διεθνής τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ σταδιακά παρακμάζει και αμφισβητείται. Το παγκόσμιο σύστημα με έναν ηγεμόνα, τις ΗΠΑ, μοιάζει να αντιμετωπίζει δομική κρίση. Και τίθενται πολλά ερωτήματα: Θα μπορούσε μια πλουραλιστική προσέγγιση να οδηγήσει σε πολιτισμικό σύμφωνο; Είναι εφικτή μια παγκόσμια συγκυβέρνηση, με ειρήνη βασισμένη σε πολυμερή συνεργασία; Θα μπορούσαν οι αναπτυσσόμενες χώρες και οργανισμοί όπως οι BRICS+ να φέρουν την αλλαγή, εγκαθιδρύοντας παγκόσμιες πολυμερείς σχέσεις με βάση το αμοιβαίο όφελος; Άραγε, η μελλοντική τάξη μπορεί να είναι πλουραλιστική και δίκαιη ή θα παραμείνει μονοκρατορική και ανελεύθερη με μια χώρα υπερδύναμη που θα καθορίζει τις τύχες του κόσμου;